Instrumenty zwrotne to ogólna nazwa różnych, preferencyjnych sposobów wsparcia przedsiębiorców ze środków dystrybuowanych w ramach funduszy europejskich. Należą do nich m.in.: poręczenia i gwarancje kredytowe, pożyczki, mikropożyczki, połączenia dotacji z kredytem itp., które w sumie tworzą kilkadziesiąt różnych opcji. Wszystkie mają jednak podstawową cechę wspólną: po wykorzystaniu Beneficjent musi otrzymane wsparcie zwrócić a dzięki temu pieniądze trafiają z powrotem do puli i mogą pomóc kolejnej firmie. Rozdysponowują je nie urzędnicy, ale pośrednicy finansowi, do których należą najczęściej banki albo lokalne fundusze pożyczkowe czy poręczeniowe.
Instrumenty zwrotne przewidziane zostały także jako jedna z 2 form wsparcia w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój (PO IR). Program ma umożliwić skuteczne przekształcanie pomysłów w innowacyjne produkty, usługi i technologie, do czego nawiązuje hasło przewodnie programu: wsparcie projektów od pomysłu do rynku. W PO IR finansowany będzie cały proces powstawania innowacji lub jego wybrane elementy: od fazy tworzenia się pomysłu, poprzez prace rozwojowe i demonstracyjne, aż po wdrożenie wyników badań w działalności gospodarczej. Razem z obowiązkowym wkładem krajowym, przewidziana alokacja na PO IR to blisko 10,2 mld euro. Z tych środków skorzystają przedsiębiorstwa, jednostki naukowe oraz instytucje otoczenia biznesu. Wsparcie skoncentrowane zostanie na obszarach tzw. inteligentnych specjalizacji, czyli na wybranych dziedzinach nauki i gospodarki, stanowiących potencjał rozwojowy kraju i regionów. W tym zakresie przewidziane zostały 2 formy wsparcia dla Beneficjentów – dotacje i instrumenty zwrotne. Finansowanie badań naukowych i rozwoju innowacji będzie odbywać się z wykorzystaniem dotacji, ze względu na duże ryzyko związane z realizacją tego typu przedsięwzięć. Sama komercjalizacja jest obciążona natomiast już niższym ryzykiem, stąd też w tym obszarze w większym stopniu wykorzystane zostaną instrumenty zwrotne.